Historia

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku powołano w Łodzi Muzeum Miejskie, które gromadziło najrozmaitsze kolekcje w szeroko rozumianym pojęciu kultury. W latach 1929-1930 zapadła decyzja rozdzielenia tych różnorodnych zbiorów
i utworzenia nowych placówek muzealnych. Zbiory etnograficzne i archeologiczne przekazane zostały do Miejskiego Muzeum Etnograficznego, które swą działalność rozpoczęło z dniem 1 stycznia 1931 roku. Na stanowisko kierownika tej placówki powołany został etnograf mgr Jan Manugiewicz, mający również szerokie zainteresowania archeologiczne. Pierwotnie zainteresowania Muzeum koncentrowały się wokół województw centralnych tj. łódzkiego i kieleckiego, szybko jednak,
bo jeszcze w latach trzydziestych rozszerzono je również na województwa wschodnie Rzeczypospolitej tj. lubelskie, wołyńskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Olbrzymim osiągnięciem tej placówki było wydawanie w latach 1932-1934 własnego wydawnictwa pod nazwą "Wiadomości Ludoznawcze". Dzięki inicjatywie i osobistym kontaktom dyrektora do Muzeum zaczęły trafiać zabytki etnograficzne z Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Kolekcja ta przed II wojną światową  liczyła 1460 obiektów. Równocześnie, na zlecenie Muzeum, przy współpracy zakładów uniwersyteckich innych miast podjęto badania archeologiczne na wielu stanowiskach w Polsce Środkowej, poszerzając w ten sposób zbiory do liczby 9600 zabytków. W okresie  poprzedzającym wybuch  II wojny światowej zgromadzono ogólnie ok. 14.000 zabytków, ale okres okupacji doprowadził do znacznego ich rozgrabienia i zniszczenia, szczególnie duże straty poniosła kolekcja reprezentująca etnografię pozaeuropejską.

Pierwotną siedzibą Muzeum była kamienica przy ulicy Piotrkowskiej 91. W 1934 roku zostało przeniesione do znacznie okazalszej siedziby przy Piotrkowskiej 104, a od II wojny światowej do chwili obecnej zajmuje budynek przy Placu Wolności 14.

Po zakończeniu II wojny światowej podzielono zbiory archeologiczne i etnograficzne, w wyniku czego powstały dwie placówki: Miejskie Muzeum Prehistoryczne (działające od 14 maja 1945 roku) kierowane przez prof. Konrada Jażdżewskiego i Miejskie  Muzeum Etnograficzne (działające od 20 kwietnia 1945 roku) kierowane przez dr Janinę Krajewską. Na przełomie lat 1949/1950 obydwa muzea zostały upaństwowione i przybrały nazwy: Muzeum Archeologiczne i Muzeum Etnograficzne w Łodzi. Od 1948 roku zaczął się rozwijać Gabinet Numizmatyczny, założony przez Anatola Gupieńca, pozyskujący do swych zbiorów skarby i znaleziska pojedynczych monet antycznych, orientalnych, średniowiecznych i nowożytnych.

W dniu  16 sierpnia 1955 roku na mocy Zarządzenia nr 153 Ministra Kultury i Sztuki nastąpiło połączenie obu placówek w jedno Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne  w Łodzi - samorządową instytucję kultury. Kierownictwo nad placówką powierzono prof. dr hab. Konradowi Jażdżewskiemu. Statut uprawniał do gromadzenia zbiorów i prowadzenia badań naukowych na terenie całej Polski, a także poza nią, nakładając przy tym obowiązek ich szerokiego udostępniania i upowszechniania. Najmłodszym z działów merytorycznych jest utworzony w 1980 roku Dział Widowisk Lalkowych.

Od 1979 roku funkcję dyrektora Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi pełnił doc. dr hab. Andrzej Mikołajczyk, zaś po jego śmierci, od maja 1991 roku, prof. dr hab. Ryszard Grygiel.

27 maja 1997 roku Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi zostało wpisane pod numerem 44 do Państwowego Rejestru Muzeów.